Ze hield van het wijdse landschap. Het landschap van de polders en de dijken. Het landschap waar je steeds de zee vermoedt. Ze moest wonen onder de donkere bomen waar de lanen nog regenden als de regen al uren was gestopt. Waar het donker was en je niet ver kon kijken. Het was vanwege het werk van haar man in de tijd dat de vrouw haar man had gevolgd. Ze werd zelfs onder de bomen daar begraven op een natuurbegraafplaats. Misschien had ze wel op zee of op een meer uitgestrooid willen worden.
Ik moest aan haar denken en aan haar dochter die dit bij het afscheid vertelde. Ik moest aan haar denken bij het kijken in het fotoboek van fotograaf Wout Berger: When I open my eyes. In the morning. Het was op het einde van de dag dat ik het vond in het fotomuseum op de Wilhelminapier.
In de middag praatte ik met een huisarts in opleiding die oog, oor en gevoel heeft voor het gebruik van metaforen in het gesprek met mensen in transitie. Mensen die gaan sterven. Dood is zo een gesloten en harddoods woord. Je kunt ook in andere taal communiceren. De taal van het leven.
“Het gaat goed als het niet slecht gaat, geen pijn, geen onrust, maar ik weet dat de boot van mijn leven onafwendbaar gekeerd in de haven ligt om naar de zee om uit te varen, al weet niemand precies wanneer,” zei een vijftiger wiens verstandelijke vermogens als beperkt werden gezien. Wie door anderen als niet goed wijs wordt gezien kan zeer wijs zijn. Zijn dag van uitvaren is dichtbij aan het komen. Je kunt het zeegat en de zee vrezen maar ook als een nieuwe ruimte zien. Wie uitvaart hoopt behouden terug te keren.
Ook de zee heeft een horizon : ”Zonder pijn en zonder verdriet en zonder beperking te zijn,” zei de vrouw die meer dan dertig jaar leefde met een man die geestelijk zeer kwetsbaar was. Ook zijn einde komt nabij als een nieuw begin.
Met deze dokter sprak ik over deze mensen die nu aan onze zorg zijn toevertrouwd. Hoe zijn we betrouwbare loodsen? De fotograaf Wout Berger ziet elke ochtend als hij wakker wordt en het gordijn openschuift het IJsselmeer. Al 35 jaar. Nooit zag hij hetzelfde. We – wie het kan en wil – zouden een hospice met uitzicht op een meer of op een zee of op een wijds landschap moeten bouwen. Misschien vraagt dan wel niemand meer om levensbeeïndiging en springt er niemand meer voor de trein.
Zo een schitterend fotoboek dat ik zomaar vond op deze dag waarop het lente voelde in de ochtend, winter in de middag en er rookzwarte donkere wolken waren als een berglandschap in de avond , – als in de Montagnes Noires (2) – tilt me omhoog en doet me dromen van een andere werkelijkheid.
(1) Wout Berger, When I open my eyes, Publisher Fotohof edition, volume 175 ISBN 978-3-902675-75-0
(2) Het gastvrije hotel Aiquefondes in Zuid-Frankrijk heeft een spectaculair uitzicht op de Montagnes Noires. Vol van metaforen is het daar met die opmerkelijke tuin achter het kasteel.