De dood leeft. Het is de naam van de tentoonstelling die nog tot 26 augustus 2012 in het Tropenmuseum in Amsterdam te zien is. De naam doet vermoeden dat de dood alom tegenwoordig is en volop onder de aandacht is van de bevolking. Niets taboe, de dood is geaccepteerd en deel van ons leven. Uiteindelijk gaan we allemaal dood toch?
Waarom daar nog geheimzinnig over doen? We durven er zelfs een tentoonstelling over te organiseren. De 1e maand bleken er 20.000 bezoekers te zijn geweest. Een prachtig aantal waarmee het museum, terecht, erg blij was. Men was vooraf toch een beetje bang (1) geweest dat de dood toch nog niet zo gewoon was en mensen af zou schrikken. Gelukkig niet. Massaal wist en weet men de weg te vinden naar het Tropenmuseum.
Ik dus ook. Mijn werk draait om de dood, een tentoonstelling over dit thema was dan ook min of meer verplichte kost.
Bij binnenkomst viel direct het enorme zwarte doek op waarachter de tentoonstelling uitgestald is. De dood is zwart, blijkbaar. En moet verhuld worden. Binnengaand loop ik tegen een muur van televisies op waarop beelden van de dood in series (Oh my God, they killed Kenny!) en de dood in gebeurtenissen wereldwijd te zien zijn. Dood is alom, dat blijkt wel.
Al lopend door de tentoonstelling blijkt het voornamelijk om de (culturele) diversiteit in rituelen rondom de dood te draaien. Variërend van uitvaartrituelen tot rouwrituelen, van geloof in een hiernamaals tot kunstuitingen waarin dood het centrale thema is. Antropologisch gezien allemaal erg boeiend.
Maar waar was de dood? De dood zelf? Magere Hein? De tentoonstelling gaat volgens de beschrijving op de site van het tropenmuseum over hoe mensen met die dood omgaan, en dit is ook zeker zichtbaar gemaakt, ik had echter graag ook de dood zélf gezien. Hoewel een klein tipje van de (dood)sluier werd opgelicht door grote zwart-wit foto’s van mensen kort voor- en direct na overlijden, was in die foto’s naar mijn idee nog geen dood te zien (2). In ieder geval niet die onbarmhartige dood die er voor zorgt dat iemand er niet uit ziet alsof hij slaapt, maar die er voor zorgt dat iemand er uit ziet alsof hij niet meer leeft. Dood is, dus.
Klaarblijkelijk is een taboe als de dood niet eenvoudig te doorbreken. De neiging om de dood als het ware te romantiseren blijft de boventoon voeren. Al te schokkende beelden worden geweerd. Schokkende verhalen worden niet verteld. Is de dood dan zo schokkend? Ja, dat kan hij zijn. De dood die ik ken en zie is niet mooi. Er is niets romantisch aan. Hij is oncontroleerbaar, en dat is nou net waar we niet tegen kunnen. Met uitvaartrituelen en sterfrituelen denken we de dood te kunnen bezweren. Leuk geprobeerd, gaat alleen niet lukken. Dood doet wat hij wil, wanneer hij dat wil, en zo schokkend als hij het wil.
Om het taboe te doorbreken moet die romantische sluier verwijderd worden. We moeten de dood laten zien zoals hij is; ongenadig, soms banaal, soms zacht, altijd onomkeerbaar. Ik pleit voor een nieuwe tentoonstelling over de dood. En die noemen we dan: De dood is hartstikke dood. Punt.
1: Bron: Vakblad Uitvaart
2: In de complete serie zoals de fotograaf (Walter Schels) die oorspronkelijk gemaakt heeft zijn er wel enkelen waarin de 2e foto een duidelijke dood laat zien. Kennelijk is er voor gekozen juist die foto`s niet te laten zien