• Door naar de hoofd inhoud
  • Spring naar de voettekst

Palliatieve zorg

  • Palliatieve zorg
    • Wat is palliatieve zorg?
      • Verlichting van klachten
        • Pijnbestrijding
        • Symptoombestrijding
      • Begeleiding
        • Gesprekken
        • Levensvragen
        • Complementaire zorg
    • Waar vind ik het?
      • Thuis
        • Mantelzorg
        • Hulpmiddelen
        • Ondersteuning door vrijwilligers
        • Maaltijdvoorziening
        • Alarmering
      • In het ziekenhuis
    • Wanneer start palliatieve zorg?
      • Kanker
      • Dementie
      • Longziekten
      • Hartfalen
      • Nierfalen
      • Parkinson
      • Kinderen
    • Voordelen van palliatieve zorg
    • Vooroordelen over palliatieve zorg
    • Waarom heet het zo?
    • Extra hulp
    • Verhouding tot euthanasie
    • Goede doelen
    • Particuliere thuiszorg
  • Hospice
    • Historie
    • Hospice De Duinsche Hoeve
  • Levenseinde
    • Waar wil ik sterven?
    • Het gewone sterven
    • Feiten over sterven
    • Misverstanden
    • Levenseindegesprekken
      • Hoop
    • Beslissingen over het levenseinde
      • Euthanasie en hulp bij zelfdoding
      • Palliatieve sedatie
      • Stoppen met eten en drinken
      • Andere beslissingen
      • Overbehandeling
    • Waken
    • Uitvaart
      • Uitvaartbedrijven
  • Inloophuis
  • Mantelzorg
    • Praktische hulp
    • Juiste informatie krijgen
    • Emotionele steun
  • Zorgplanning
    • Hulpmiddelen voor gesprekken
    • Wensverklaringen
  • Agenda
  • Blog
    • Mariska Overman
      • Een moeder die er niet meer is
      • Sociaal sterven
      • Rare rouw?
      • Digitale nalatenschap, een zegen?
      • In het land der rouwenden is niemand koning
      • Praten over de dood is zo gek nog niet
      • Toekomstige herinneringen
      • Oneindig leven
      • Zie de mens
      • Een kleine dood
      • You are dead
      • Zomer
      • Sterven als een eskimo
      • Lijkenpikkers
      • To be or not to be?
      • Catch 22
      • Geen sinecure
      • Het gekke van rouw
      • Dubbel dood
      • Ooit
      • Van ‘vechten tegen’ naar ‘vechten voor’
      • Carpe diem, maar met mate
      • De stomste verjaardag ooit
      • Een stappenplan voor doodgaan
      • De ander ben jij
      • De zin en onzin van een bucketlist
      • Pokémon Go
      • De Begraafplaats
      • De ziel van de uitvaartondernemer
      • Niemand die het ziet
      • Chemo voor de ziel?
      • De dood in je achterzak
      • Nog één keer
      • Er is alleen het nu
      • Nieuwjaarswens
      • De dood – Niet te bevatten
      • MH-17
      • Dag lief broertje
      • Zij die Nederland helpen sterven?
      • Al mijn doden
      • “Maar het leven zo is leuker”
      • 44
      • Onsterfelijk tot het einde
      • Hemelse proporties
      • Met een buiging
      • Het woord van de dood
      • Ik stond erbij en ik keek ernaar
      • Een goede dood is geen dood
      • Waardig dood zijn
      • De dood leeft
    • Rob Bruntink
      • Quite Discontinuous
      • Ik ben ik ben ik ben
      • Een begraafplaats is ook een plek van liefde
    • Marinus van den Berg
      • Staande houden op één been
      • Leven naar de dood
      • Soms willen zorgverleners graag de regie
      • Wijds
      • Niet gewild
      • In de stilte
      • Ongeneeslijk gemis
      • Sterven in een geleend bed
      • Aandacht voor familie
      • Het uitleenbed
      • Geen kijkuur
      • Rouwen in december
      • Ik was er niet bij
  • Actueel
    • Recensies
    • Nieuwsarchief
      • Nieuws 2017
      • Nieuws 2016
      • Nieuws 2015
      • Nieuws 2014
      • Nieuws 2013
      • Nieuws 2012
      • Nieuws 2011
      • Nieuws 2010
      • Nieuws 2009
      • Nieuws 2008
      • Nieuws 2007
      • Nieuws 2006
      • Nieuws 2005
      • Nieuws 2004
      • Nieuws 2003
      • Nieuws 2002
      • Nieuws 2001
      • Nieuws 2000
      • Nieuws 1999
  • Encyclopedie
    • A-F
    • G-L
    • M-R
    • S-Z

Het woord van de dood

Waarover men niet spreken kan, kan men beter zwijgen. Hoe doen we dat dan met iets dat er wel is, iets dat we menen te kennen, maar waar geen woorden voor zijn?

De dood is er (of beter gezegd; het aanzicht van de dood is er, de dood op zichzelf kunnen we alleen vermoeden zolang we niet zelf degene zijn die sterft. Dit betekent dat de dood er mogelijk ook niet is…. ), alleen kunnen we het niet kennen. Misschien moeten we trachten juist in dat niet-kennen gaan zitten en er geen woorden voor willen vinden. Zeker geen woorden als ‘waardig’ of ‘goed’, dergelijke woorden geven een waardeoordeel dat nooit te geven is over iets waarvoor niet eens woorden zijn. Misschien dat juist daar ook de eenzaamheid van de stervenden inzit. Naast alle mogelijke culturele, sociologische en psychologische factoren die van de onderwerpen sterven en dood een outcast gemaakt hebben en die kunnen verklaren waarom de dood opgeschoven is naar een plek in de marge.

De consequentie van het eigen onvermogen er woorden aan te geven samen met het onvermogen van de anderen maakt van sterven, zelfs te midden van geliefden, mogelijk een bezigheid van ongekende eenzaamheid die nooit op te heffen is. We kunnen de randvoorwaarden ‘veraangenamen’, we kunnen die eenzaamheid verbloemen door samen te zijn en in elk geval als omstanders elkaars eenzaamheid schijnbaar te ondervangen, maar sterven is en blijft een individuele aangelegenheid.

De enige hoop die ik wat dit aangaat heb en koester is dat er mogelijk iets als een latent weten is. Een kennen van de dood zonder er bewust van te zijn. Een geheim waarvan alleen de stervende een ingewijde wordt. Misschien zit de dood juist daarin. Een overgang van latent weten naar bewust weten. Waardoor ook de biologische dood onderscheiden kan worden van de dood ‘an sich’ (1). Het licht dat uit iemands ogen gaat, soms al lang voor die biologische dood intreedt, is misschien wel die overgang.

Waarmee dan ook de vraag opkomt wat sterven exact is, en wanneer je kunt spreken van gestorven zijn. Onze hang naar het fysieke, ons moderne denken en de medische gerichtheid op die lichamelijke kant van de dood ontnemen misschien wel het zicht op dat wat dood werkelijk is; een overgang van latent naar bewust weten? Volgens mij zijn we nog veel te beperkt aan het denken over de dood. Zoals we, zoals de filosoof Kant al zei, onmogelijk buiten tijd en ruimte kunnen denken, kunnen we klaarblijkelijk ook niet buiten zijns-termen denken, of buiten taal.

Hiermee kom ik wel weer bij het punt waarmee ik begon; is er iets te zeggen over de dood ‘an sich’? Ik denk het niet. Waarmee ik niet wil zeggen dat we nooit meer over de dood moeten spreken, mits we ons maar realiseren dat het een spreken is over de randen van de dood die ons raken, niet de dood op zichzelf. Dood is en blijft ongrijpbaar. Het kennen, het wéten van de dood, is voorbehouden aan de stervende. Als omstander rest ons niets dan zwijgen.

1.) in dit licht kunnen wellicht ook bijna-dood ervaringen gezien worden?

Footer

Nieuwsbrief Palliatieve Zorg

Blijf op de hoogte, en schrijf je in voor de nieuwsbrief. Je mailadres is in veilige handen bij ons, we doen er verder niets mee.

Snel naar

  • Contact
  • Colofon
  • Vrijwaring
  • Copyright
  • Doneer
  • Nieuwsbrief
  • Over deze site
  • FAQ

Copyright © 2025