Om ‘iets’ voor de toekomst vast te leggen zijn er diverse mogelijkheden. Denk aan het testament, een wilsverklaring of een niet-reanimerenpenning. Hieronder een overzicht van verklaringen die betrekking hebben op de zorgverlening en de bezittingen.
Zorgverlening
Een dokter mag pas met een (medische) behandeling starten als de patiënt daarvoor toestemming geeft. Dat is bij wet geregeld (Wet op de Geneeskundige Behandelovereenkomst). Als iemand niet meer zelf zijn wensen over het levenseinde kenbaar kan maken (bijvoorbeeld vanwege coma of dementie), kan hij toch invloed uitoefenen op de medische en verpleegkundige zorg in de laatste levensfase.
Dat kan via een wilsverklaring. In een wilsverklaring omschrijf je je wensen over de laatste levensfase, of over een bepaald aspect daarvan (bij voorbeeld over euthanasie of reanimatie). Ook kan de patiënt in de wilsverklaring aangeven welke mensen zijn gemachtigd om te bepalen welke medische zorg (wel of niet) gewenst is als hij zelf niet meer in staat is om beslissingen te nemen. Er bestaan verschillende soorten standaard wilsverklaringen, zoals van de Stichting Zorgverklaring en de Nederlandse Patiëntenvereniging (NPV). Het is ook mogelijk om zelf een wilsverklaring op te stellen. Er zijn namelijk geen wettelijke eisen voor wilsverklaringen. Als de tekst maar helder, eenduidig en voor slechts één uitleg vatbaar is. Ook moet de verklaring zijn voorzien van een datum en handtekening.
Naast een dergelijke verklaring kan de patiënt een behandelverbod invullen. Een behandelverbod valt eveneens onder de wilsverklaringen. Hierin wordt vastgelegd welke levensverlengende maatregelen de patiënt niet meer wil als hij in een noodsituatie terecht komt en niet meer in staat is aan te geven wat hij van de hulpverleners verwacht. Het meeste bekende behandelverbod gaat over ‘niet reanimeren bij een hartstilstand’. Een variant daarop is de niet-reanimerenpenning. Dit is een korte verklaring voorzien van pasfoto, handtekening, naam en geboortedatum die je aan een halsketting kunt dragen. De penning is te bestellen bij de Patiëntenfederatie Nederland.
Artsen zijn verplicht zich aan de wilsverklaring en/of het behandelverbod te houden. Behalve als ze een goede reden kunnen geven, mogen ze er vanaf wijken. Ook de niet-reanimerenpenning, de Zorgverklaring en de NPV-Levenswensverklaring hebben die juridische waarde. Dat geldt echter niet voor het schriftelijke euthanasieverzoek (vaak ‘euthanasieverklaring’ genoemd) van de NVVE (Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde). Een arts kan dus niet verplicht worden een verzoek om euthanasie in te willigen.
Om de kans te vergroten dat de wensen uit de wilsverklaring worden uitgevoerd, is het verstandig dat patiënten hun naasten en de huisarts op de hoogte te stellen van het bestaan ervan. Nog beter is het om hierover met de huisarts in gesprek te gaan.
Bezittingen
Om de bezittingen na je overlijden te verdelen, kun je een testament opstellen. Dat kan bij een notaris. In het testament geef je aan wie de erfgenamen zijn en wie welk deel van je nalatenschap krijgt. Ook kun je regelen dat je partner bijvoorbeeld in het gezamenlijke huis kan blijven wonen. Of dat de (stief)kinderen pas hun erfdeel krijgen als je partner ook overleden is. Wil je specifieke zaken aan een bepaalde persoon nalaten, dan kun je dat in een legaat doen. Op die manier kun je ook geld achterlaten aan een goed doel. Wil je iets nalaten dat vooral emotionele waarde heeft voor een bepaalde persoon, dan valt dat in een codicil vast te leggen. Dat kan ook buiten het testament om.
Als er geen testament is, wordt de nalatenschap verdeeld volgens het wettelijk erfrecht. Meer informatie over nalatenschappen en testamenten staat in deze brochure.
Zorgverlening en bezittingen
Een relatief nieuwe loot aan de stam van de wensverklaringen is het levenstestament. In het levenstestament kun je zowel het één en ander vastleggen over je nalatenschap als over je wensen ten aanzien van de zorgverlening. Je gaat ervoor naar een notaris. Waardevol aspect van de levenstestament is het benoemen van de persoon die jouw financiële, medische en persoonlijke zaken gaat regelen als je dat zelf niet meer kunt. En op welke manier die persoon dat zal doen. In het levenstestament wijs je dus iemand aan die jouw belangen gaat behartigen. Uiteraard is het wel zo handig die persoon daarvan op de hoogte te stellen. Het is overigens mogelijk twee verschillende volmachten vast te leggen: één voor je financiële zaken en één voor je medische en persoonlijke zaken.
De Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie maakte deze Checklist Levenstestament. Ideaal om het gesprek met je notaris voor te bereiden.
Tekst: Rob Bruntink